Ocena częstości występowania zmian w piersiach. Elżbieta Kączkowska, Zbigniew Wronkowski

Nr 24-26

Od ponad czterdziestu lat są prowadzone na świecie badania nad korelacją między zmianami w budowie piersi u kobiet a późniejszym rozwojem nowotworu złośliwego piersi. I chociaż wyniki niektórych z tych badań były poddane krytyce z uwagi na niespójne kryteria doboru przypadków czy zbyt małą liczebność próby (Haagensen C.D., 1971), to wyniki badań obejmujących kilkutysięczne grupy kobiet wskazują, iż zmiany w budowie piersi są czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwoju nowotworu złośliwego.

Obecnie przyjmuje się, że aczkolwiek zwyrodnienie włóknisto-torbielowate jako takie nie jest bezpośrednim czynnikiem ryzyka, to może odgrywać pośrednią rolę w rozwoju nowotworu. Natomiast zmiany rozrostowe, jak hiperplazja czy dysplazja, zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu złośliwego piersi, a relatywne ryzyko w tych przypadkach waha się między 1,73 a 4,15 (Page D.L. et all, 1978; Dupont W.D., Page D.L., 1985; Ciatto S. et all, 1990).
Szacunkowo przyjmuje się, że około 50% Polek między 20. a 65. rokiem życia ma zmiany w budowie piersi.
Celem pracy badawczej, podjętej w Centrum Onkologii - Instytucie M. Skłodowskiej-Curie w ub.r. była ocena częstości występowania zmian w budowie piersi u kobiet, które zgłosiły się na mammografię do Polskiego Komitetu Zwalczania Raka w 1996 roku. Materiał stanowiło 1698 wyników badań mammograficznych kobiet między 24. a 84. rokiem życia, mieszkanek Warszawy oraz 1698 wypełnionych przez nie ankiet, 630 wyników badań USG i 204 wyniki badań histopatologicznych.
Ankieta składała się z kilkunastu pytań, przy czym dla celów naszych badań istotne były odpowiedzi na następujące pytania:
* Czy wie Pani, na czym polega samokontrola piersi?
* Jak często wykonuje Pani to badanie? Odpowiedź: "Raz w miesiącu, w ustalonym dniu" potraktowano jako badanie wykonywane regularnie, inną jako nieregularne.
* Czy w Pani rodzinie były przypadki nowotworów piersi?
* U kogo z rodziny wystąpiła ta choroba?
Wyniki
Wśród 1698 kobiet 54% miało zmiany łagodne w budowie piersi, 3% (54) zmiany podejrzane, a 0,7% (12) nowotwory złośliwe piersi.

Wśród 12 przypadków nowotworów złośliwych piersi 8 wykryto u kobiet ze zmianami w budowie piersi: jeden z dysplazją, dwa z guzkami i pięć ze zmianami typu włóknistego. Tylko w jednym przypadku na 12 wykrytych nowotworów złośliwych kobieta pochodziła z rodziny o zwiększonym ryzyku genetycznym rozwoju nowotworu złośliwego piersi.

Częstość występowania zmian w budowie piersi została przedstawiona jako odsetek ogólnej liczby zmian (łagodnych, podejrzanych oraz nowotworów złośliwych).

Największy odsetek zmian w budowie piersi w stosunku do ogólnej liczby zmian stwierdzono w grupie kobiet między 40. a 49. rokiem życia. Częstość występowania zmian w budowie piersi przedstawiono liczbowo w stosunku do liczebności kobiet w poszczególnej grupie wiekowej.

Częstość występowania zmian w budowie piersi u kobiet w każdej grupie wiekowej była na bardzo podobnym poziomie - u średnio 53,5 proc. ogólnej liczby kobiet w każdej grupie. Stwierdzono, że częstość występowania zmiany danego typu w budowie piersi uzależniona była od wieku.

Zmiany typu włóknistego najczęściej występowały u kobiet między 30. a 39. rokiem życia, a częstość ich występowania malała wraz z wiekiem. W przypadku zwapnień obserwowano zjawisko odwrotne: najczęściej ta zmiana występowała u kobiet w najstarszej grupie wiekowej - powyżej 60. roku życia. Częstość występowania zmian w budowie piersi typu mastopatia, dysplazja i fibroadenoma zwiększała się wraz z wiekiem. Częstość występowania zmian typu guzki i torbiele była wraz z wiekiem rzadsza. Wszystkie typy zmian w budowie piersi najczęściej występowały u kobiet między 40. a 49. rokiem życia, przy czym najczęściej były to zmiany typu włóknistego, torbielowego oraz zwapnienia.

Zmiany typu dysplastycznego, guzki i zwapnienia były najczęstszymi zmianami w budowie piersi u kobiet między 30. a 39. rokiem życia. Zmiany typu dysplastycznego, fibroadenoma, mastopatia i zwapnienia były najczęstszymi zmianami w budowie piersi u kobiet między 50. a 59. rokiem życia. U kobiet powyżej 60. roku życia najczęstszymi zmianami w budowie piersi były zmiany typu zwapnień, fibroadenoma oraz mastopatyczne.

Stwierdzono, że częstość występowania ryzyka genetycznego raka piersi była największa wśród kobiet powyżej 60. roku życia, przy czym była większa w przypadku kobiet ze zmianami w budowie piersi. Porównując grupy kobiet o prawidłowej budowie piersi oraz ze zmianami w budowie, stwierdzono, że więcej kobiet o prawidłowej budowie piersi pochodziło z rodzin o podwyższonym ryzyku genetycznym rozwoju nowotworu złośliwego piersi. Najczęściej ryzyko genetyczne występowało wśród rodzin kobiet między 40. a 49. rokiem życia, zarówno w grupie kobiet o prawidłowej budowie piersi, jak i w grupie ze zmianami w budowie.

Najczęściej regularną samokontrolę piersi - spośród kobiet pochodzących z rodzin ryzyka genetycznego rozwoju nowotworu złośliwego - wykonywały kobiety między 40. a 49. rokiem życia, zarówno w grupie o prawidłowej budowie, jak i w grupie ze zmianami.
Regularną samokontrolę piersi pośród kobiet pochodzących z rodzin ryzyka genetycznego częściej wykonywały kobiety o prawidłowej budowie piersi niż kobiety ze zmianami w budowie.

Podsumowanie

Analiza zebranego materiału wykazała, że ponad 54% kobiet, które zgłosiły się na mammografię do PKZR w 1996 roku, miało zmiany w budowie piersi, przy czym częstość występowania zmian u kobiet w każdej grupie wiekowej była na bardzo podobnym poziomie - u ponad 50% (średnio 53,5%) ogólnej liczby kobiet w każdej grupie.
Analiza częstości występowania zmiany danego typu w budowie piersi, w zależności od wieku kobiety wykazała, że owa częstość zmieniała się wraz z wiekiem.
Częstość występowania zmian typu włóknistego była odwrotnie proporcjonalna do wieku. W przypadku zmian typu zwapnień stwierdzono odwrotną zależność - częstość ich występowania wzrastała wraz z wiekiem. Częstość występowania zmian typu dysplastycznego, mastopatycznego i fibroadenoma zwiększała się do wieku 50-59 lat, po czym w tej grupie oraz grupie powyżej 60. roku życia pozostawała na tym samym poziomie.
Częstość zmian typu guzki i torbiele różniła się w poszczególnych grupach wiekowych, lecz począwszy od 50-59 roku życia wykazywała tendencje spadkowe.
Najczęściej i w największym procencie w stosunku do ogólnej liczby zmian, zmiany w budowie piersi występowały u kobiet między 40. a 49. rokiem życia. Dotyczyło to każdego rodzaju zmian.
Typem zmian najczęściej występującym u kobiet w tej grupie wiekowej były zmiany włókniste i torbielowate. Zmiany typu dysplastycznego najczęściej występowały w budowie piersi u kobiet między 30. a 39. rokiem życia. Zmiany typu fibroadenoma były najczęstszymi zmianami w budowie piersi u kobiet między 50. a 59. rokiem życia.
Porównując częstość występowania ryzyka genetycznego raka piersi wśród kobiet, które zgłosiły się na mammografię do PKZR w 1996 roku, stwierdzono, że na mammografię zgłosiło się więcej kobiet z rodzin ryzyka genetycznego o prawidłowej budowie piersi niż ze zmianami w budowie, przy czym najliczniej w obydwu grupach stawiły się kobiety między 40. a 49. rokiem życia.
Częstość występowania ryzyka genetycznego raka piersi stopniowo zwiększała się w kolejnych grupach wiekowych, przy czym w przypadku kobiet ze zmianami w budowie piersi ten wzrost między 50.-59. rokiem był duży, a powyżej 60. roku życia - bardzo znaczny. Ryzyko genetyczne występowało najczęściej wśród kobiet powyżej 60. roku życia, i to zarówno w przypadku kobiet ze zmianami, jak i z prawidłową budową piersi. Analiza ankiet wypełnionych przez kobiety pochodzące z rodzin ryzyka genetycznego raka piersi wykazała, że najczęściej regularną samokontrolę piersi wykonywały kobiety między 40. a 49. rokiem życia. Natomiast tylko niewielki odsetek (poniżej 5%) kobiet powyżej 60. roku życia, czyli z tej grupy, gdzie ryzyko genetyczne występowało najczęściej, wykonywało regularną samokontrolę piersi.
Analizując wykryte przypadki nowotworów złośliwych, których w stosunku do ogólnej liczby kobiet było 0,7%, stwierdzono, że:
* grupą wiekową, w której najczęściej (2,12%) wystąpiły nowotwory piersi, są kobiety powyżej 60. roku życia; drugą z kolei grupą są kobiety między 50. a 59. rokiem życia - 1,03%,
* w 8 przypadkach (ponad 66%) nowotwory złośliwe piersi wykryto u kobiet ze zmianami w budowie piersi,
* w pięciu przypadkach (62,5%) były to zmiany typu włóknistego, dwóch (25%) zmiany typu guzkowatego, w jednym (12,5%) zmiany typu dysplastycznego,
* tylko w jednym przypadku kobieta pochodziła z rodziny ryzyka genetycznego,
* żadna z kobiet, u których wykryto nowotwór złośliwy piersi, nie wykonywała samokontroli piersi - ani regularnej, ani okazjonalnej.
Zebrany materiał został już powiększony o dane z lat 1997-1998, czyli o ponad 3000 ankiet i wyników badań mammograficznych wraz z dodatkową dokumentacją. Pozwoli na wykonanie dokładniejszych analiz i podjęcie dyskusji na temat wyników innych badaczy zajmujących się skorelowaniem ryzyka rozwoju nowotworów złośliwych piersi u kobiet a typem i częstością występowania zmian w budowie piersi.