Samobadanie piersi

Nr 24-26

Samodzielne badanie piersi jest tanią i prostą metodą wczesnego wykrywania guzków i innych nieprawidłowości w piersiach.

Aczkolwiek randomizowane badanie, przeprowadzone na 250 tys. kobiet w Szanghaju, nie wykazało redukcji umieralności z powodu nowotworu piersi w grupie wykonującej samobadanie w porównaniu z grupą kontrolną, to jednak wiadomo, że ponad 90 proc. nowotworów piersi jest wykrywanych przez same kobiety w czasie samobadania. Samobadanie piersi można włączyć w nawyki pielęgnacyjne tego narządu. Lepsze poznanie jego cyklicznych zmian, związanych z funkcjonowaniem całego organizmu kobiety, pozwala lepiej wsłuchiwać się w to, "co piersi mają do powiedzenia".

Cele samobadania
Przystępując do samobadania, kobieta musi sobie uświadomić następujące cele tej procedury:
* pierwszy - poznanie budowy własnych piersi i ich zmian w cyklach miesiączkowych;
* drugi - poznanie zmian, które mogą wystąpić w piersi,
* trzeci - poznanie techniki badania piersi;
* czwarty i najważniejszy - uzyskanie wiedzy i praktycznej sprawności w ocenie zmian, które nazywamy "sygnałami ostrzegawczymi".
Wystąpienie "sygnału ostrzegawczego" jest bezwzględnym powodem do natychmiastowego udania się do lekarza.

Technika
Samobadanie piersi winno być poprzedzone ich oglądaniem w lustrze. Kobieta powinna zwrócić uwagę na symetrię obu piersi, zmiany w ich kształcie, wygląd otoczek i brodawek. Badanie takie wymaga spełnienia prostych warunków: duże lustro i dobre oświetlenie.
Piersi należy oglądać w kilku "pozycjach": z rękami na biodrach, z rękami podniesionymi do góry, z rękami opuszczonymi wzdłuż tułowia, wreszcie w pozycji pochylonej.
Oglądając się w lustrze, zmieniając pozycje, należy przypomnieć sobie wszystkie fakty z życia, które mogły doprowadzić do uszkodzeń piersi. Zarówno związane z czynnikami zewnętrznymi (infekcje, urazy), jak i naszymi zaniedbaniami i brakiem należytej pielęgnacji.
W każdej pozycji oceniamy kształt i symetrię całych piersi oraz dołów pachowych. Następnie oglądamy piersi bardziej szczegółowo, zwracając uwagę na zmiany na brodawkach, otoczkach brodawkowych i skórze. W czasie pierwszych seansów oglądania należy nauczyć się anatomii własnych piersi z ich cechami indywidualnymi.
Należy zwrócić uwagę na kształt, wielkość piersi, ich ułożenie (niskie, wysokie), konsystencję. Następnie - obejrzeć skórę, zwracając uwagę na rozstępy, przebarwienia, włosy. Kolejnym etapem jest ocena otoczek brodawkowych. Oceniamy ich kształt i wielkość. Ważnym elementem jest ocena stanu brodawek. Szczególnie "wciągnięcie" brodawek może być objawem niepokojącym, jeżeli nie było go wcześniej.
Do objawów, które powinny zwrócić uwagę przy oglądaniu kształtu piersi, należy zmiana ich symetrii i kształtu, w poszczególnych pozycjach. Ponadto ważnym objawem są zmarszczenia i uwypuklenia skóry, a także wciągnięcia, które mogą świadczyć o zmianach wewnętrznych struktur piersi, wywołanych przez proces chorobowy.
Do zmian, na które należy zwrócić uwagę, oglądając skórę piersi, należą: brodawki, guzki, naczyniaki, znamiona na skórze, zaczerwienienie skóry piersi miejscowe i uogólnione, skóra podobna do "skórki pomarańczy". Podobne zmiany jak na skórze mogą występować w otoczkach brodawkowych. Przy oglądaniu brodawek piersiowych trzeba zwrócić uwagę na zmianę ich kształtu i wielkości, na zaczerwienie, owrzodzenie lub "wciągnięcie".
Technika badania dotykiem polega na samodzielnym przeprowadzaniu przez kobietę badania obu gruczołów piersiowych, w tej samej fazie cyklu miesiączkowego, tj. 2-3 dni po miesiączce (kobiety niemiesiączkujące - raz w miesiącu).
W czasie samobadania należy przestrzegać następujących zasad:
* należy dotykać skóry piersi całą długością palców, a badać opuszkami palców;
* trzeba rozpoczynać badanie zawsze w tym samym miejscu;
* należy wykonywać zawsze pełne samobadanie, tj. badać pierś, okolicę nad- i podobojczykową oraz pachową;
* badając piersi, należy oceniać następujące jej części: brodawkę, otoczkę brodawkową, skórę i miąższ piersi.
Przed rozpoczęciem badania koniecznie należy "wprawić" rękę, dotykając innych części ciała:
* pierś w dotyku powinna mieć konsystencję (strukturę) rozluźnionego pośladka;
* torbiel piersi przypomina konsystencją i sprężystością gałkę oczną;
* chrząstki nosa, z ograniczeniem ruchomości skóry nad nimi, przypominają podejrzany złączony ze skórą guzek piersi.
Na tym etapie przygotowywania do samodzielnego badania piersi bardzo pomocne są specjalne fantomy, przypominające kształtem i konsystencją piersi kobiece. Są tam imitacje zmian, które kobieta może wyczuć w swoich piersiach.

Sygnały ostrzegawcze nowotworu złośliwego piersi
Bardzo ważne jest, by przy zachęcaniu kobiet do samodzielnego badania piersi, przekonać je o konieczności jak najszybszego zgłaszania się z niepokojącymi objawami do lekarza. Problem leży bowiem nie tyle w samym rozpoznaniu guzka w piersi, ile w tym, by po stwierdzeniu jego obecności jak najszybciej zgłosić się do lekarza.
Obserwuje się, że 70% kobiet po stwierdzeniu zmiany w piersi świadomie opóźnia wizytę u lekarza o kilka miesięcy, a nawet lat, z powodu niewiedzy lub lęku przed rozpoznaniem raka. Prawie 50 proc. chorych dociera do szpitala specjalistycznego dopiero w późnej fazie choroby, kiedy wiele guzów ma ponad 5 cm średnicy. Tymczasem średnica guzka, wykrywanego palpacyjnie, w systematycznym samobadaniu piersi, nie przekracza 2,5 cm.
Istotną wadą związaną z samodzielnym badaniem piersi jest to, że samobadanie piersi zwiększa szansę wykrycia guzka, ale dopiero wtedy, gdy staje się on wyczuwalny.
Należy zatem rozpowszechniać zalecenia dla kobiet, by jak najszybciej zgłaszały się do lekarza w przypadku stwierdzenia podejrzanych, niepokojących zmian w piersi, takich jak:
* objaw "skórki pomarańczowej",
* pojawienie się stwardnienia, zgrubienia lub guzka (nawet niebolesnego) w obrębie miąższu piersi,
* pojawienie się guzka w dole pachowym,
* wystąpienie nietypowego bólu,
* wystąpienie asymetrii piersi - każdej nowej różnicy w wyglądzie piersi (stwierdzonej przy oglądaniu piersi, podnoszeniu ramion),
* wciągnięcie, zaczerwienienie lub zasinienie skóry piersi,
* wystąpienie obrzęku, owrzodzenia piersi,
* zaobserwowanie wycieku z brodawki piersiowej, zwłaszcza krwistego.
W przypadku stwierdzenia jakiegokolwiek z ww. niepokojących objawów, zwłaszcza w grupie kobiet obciążonych czynnikami zwiększonego ryzyka, konsultacja lekarska jest konieczna. W przypadku wstępnego potwierdzenia nieprawidłowości lekarz pierwszego kontaktu powinien skierować pacjentkę na dalsze badania, a następnie do specjalisty, na ewentualne leczenie.
Ogólnie przyjmuje się, że każdą nieprawidłowość w obrębie piersi należy weryfikować w celu potwierdzenia lub wykluczenia nowotworu.
W Polsce samobadanie piersi wciąż jeszcze jest podstawową metodą wykrywczą dla kobiet z miejscowości o małej dostępności do badania mammograficznego. Popularyzacja tej prostej metody jest tym bardziej warta polecenia, że średnica guzków wykrytych w czasie samokontroli jest blisko 2-krotnie mniejsza niż w przypadku niewykonywania samobadania.
Z badań epidemiologicznych wiadomo zaś, że średnica guza w momencie przystąpienia do leczenia jest jednym z najważniejszych czynników prognostycznych.